توسط میریام توسه ماژوم؛ وی وکیل و کمیسر کمیسیون رسانه زیمبابوه است

بنای باستانی و باشکوه «زیمبابوه بزرگ» در منطقه ماسویینگو، گواه تمدنی پیچیده و تاریخی درخشان در جنوب آفریقاست. این ویرانه‌ها گواه خاموش تاریخ تلخی هستند که از جمله نمادهای برجسته آن، هشت پرنده سنگی زیمبابوه‌اند؛ مجسمه‌هایی از سنگ صابونی که هفت تای آن‌ها به‌طور سیستماتیک توسط استعمارگران انگلیسی غارت شدند. این پرندگان، فراتر از اشیای تزئینی یا تاریخی، تجسم زنده‌ای از میراث فرهنگی زیمبابوه هستند که ما را به اجداد و هویت ملی‌مان پیوند می‌دهند. امروز بار دیگر فریاد می‌زنیم: «ما پرنده‌مان را می‌خواهیم!» این ندا، فراخوانی است برای بازگشت آخرین پرندگانی که هنوز در بیابان استعمار گم‌شده‌اند.

داستان پرندگان زیمبابوه روایتی روشن از دزدی فرهنگی و پاک‌سازی هویتی است. سیسیل جان رودز، امپریالیست مشهور بریتانیایی و فرستادگانش این گنجینه‌ها را نه نمادهای تمدن، بلکه غنائم فتح تلقی می‌کردند. موزه شخصی او در Groote Schuur واقع در کیپ‌تاون، مخزنی از ثروت‌های به‌غارت‌رفته است و هنوز هم آخرین پرنده مقدس زیمبابوه را در خود نگه می‌دارد؛ نمادی زنده از غارت فرهنگی دوران استعمار. بارقه‌ای از امید در سال ۲۰۰۳ پدیدار شد، زمانی که قسمت بالایی یکی از پرندگان دزدیده‌شده پس از سفر طولانی و زنده‌ماندن از دو جنگ جهانی، از آلمان بازگردانده شد. رابرت موگابه، رئیس‌جمهور فقید زیمبابوه، این پرنده را با تشریفاتی خاص از طرف ملت زیمبابوه دریافت کرد. این پیروزی نمادین، مشروعیت درخواست ما را برای بازگرداندن میراث‌ فرهنگی‌مان تأیید و اهمیت این مسئله را روشن ساخت.

با این حال، پرنده‌ای که هنوز در موزه رودز باقی مانده، نماد فصل ناتمام این داستان است؛ نشانه‌ای از انکار مستمر حقوق فرهنگی ما. تقاضای ما برای بازگرداندن این پرنده، خواستی فردی یا محدود به زیمبابوه نیست؛ بلکه بخشی از یک جنبش فراگیر برای بازگرداندن آثار هنری و تاریخی غارت‌شده سراسر قاره آفریقا است. از برنزهای بنین گرفته تا گنجینه‌های مقدالا در اتیوپی، موزه‌های غربی هنوز هم آثار به‌غارت‌رفته امپراتوری‌های استعماری را در خود نگه می‌دارند. باستان‌شناسان غربی آزادانه به کاوش در سرزمین‌های تاریخی ما ادامه می‌دهند، در حالی که هیچ باستان‌شناس آفریقایی اجازه ندارد در کاخ ویندزور برای کشف آثار تودور یا در کلیسای نوتردام به دنبال هنر باستانی فرانسه حفاری کند.

این واقعیت، استانداردهای دوگانه عمیق را نشان می‌دهد و نشانگر ساده‌لوحی ما به‌عنوان آفریقایی‌هاست که به این وضعیت تن می‌دهیم؛ گاه حتی با دریافت رشوه‌هایی در قالب اشیای هنری بی‌ارزش‌تر، از ارزشمندترین گنجینه‌های خود چشم‌پوشی می‌کنیم. موزه لوور در پاریس، به‌عنوان دومین موزه بزرگ جهان پس از موزه بریتانیا، از غارت‌های باستان‌شناسی در مصر و خاورمیانه بهره‌مند شده است. گردآوری آثار باستانی از مستعمرات در بریتانیا آن‌چنان گسترده بود که حتی راهنماهایی برای کمک به کلکسیونرهای آماتور و غارتگران منتشر می‌شد. در قرن هجدهم، اشراف، تجار و طبقه حرفه‌ای انگلیسی اشیای فرهنگی و هنری را از سراسر جهان غارت کرده و به بریتانیا انتقال می‌دادند، جایی که هنوز هم در موزه‌ها یا مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شوند. ادعای رایج غربی‌ها مبنی بر اینکه این آثار در موزه‌هایشان «بهتر حفظ می‌شوند»، توجیهی نادرست برای دزدی فرهنگی و تداوم اسطوره ناتوانی آفریقاست. گویی ما قادر به درک، حفظ و پاسداشت هنر خود، که قرن‌ها خلق و صیقل داده‌ایم، نیستیم.

بازگشت میراث فرهنگی ما نه از سر انتقام، بلکه برای اصلاح بی‌عدالتی تاریخی، ترمیم زخم‌ها و ساختن آینده‌ای مبتنی بر احترام متقابل است. آخرین پرنده زیمبابوه که به اجبار در خاکی بیگانه نگهداری می‌شود، شاهد خاموش مبارزه‌ای است که هنوز به پایان نرسیده. بازگشت آن، نمادی از التیام و پیروزی عدالت فرهنگی خواهد بود. زیمبابوه‌ای‌ها و دیگر ملت‌های آفریقایی باید همچنان برای بازگرداندن گنجینه‌های دزدیده‌شده‌شان تلاش کنند. ما نباید آرام بگیریم تا زمانی که آخرین پرنده زیمبابوه و سایر میراث‌های فرهنگی‌مان به خانه بازگردند. به‌جز پرندگان، بسیاری از دیگر آثار تاریخی از زیمبابوه بزرگ به سرقت رفته‌اند که برخی در آفریقای جنوبی و برخی در موزه‌های بریتانیا نگهداری می‌شوند.

در فوریه سال جاری، هلند اعلام کرد که بیش از ۱۱۹ مجسمه برنزی بنین را که در قرن نوزدهم توسط نظامیان بریتانیایی از شهر بنین در نیجریه غارت شده بود، بازمی‌گرداند. آلمان نیز ۲۰ عدد از این مجسمه‌ها را در سال ۲۰۲۲ پس داد. اما موزه بریتانیا هنوز بیش از ۹۰۰ مجسمه را در اختیار دارد و علیرغم اعتراض‌ها و تظاهرات نیجریه‌ای‌ها در برابر این موزه، از بازگرداندن آن‌ها خودداری می‌کند. موزه بریتانیا با استناد به قانونی مبهم متعلق به دوران استعمار که توسط پارلمان این کشور تصویب شده، به‌راحتی خود را پشت مالکیت دائمی این آثار پنهان می‌کند.

فراخوان بازگرداندن پرنده زیمبابوه، فراخوانی برای عدالت، به‌رسمیت‌شناختن و احترام است. این خواسته، پژواکی در سراسر قاره دارد و از جهان می‌خواهد تا غارت فرهنگی دوران استعمار و ضرورت بازگرداندن آن را بپذیرد. سرقت میراث فرهنگی ما تنها یک «معامله» نبود، بلکه اقدامی خشونت‌آمیز در جهت قطع ریشه‌های فرهنگی ما بود. این عمل ارتباط ما با گذشته را گسست، حال ما را مخدوش کرد و آینده ما را ربود. پرنده زیمبابوه و سایر آثار غارت‌شده فقط اشیای موزه‌ای نیستند؛ بلکه پیوندهای زنده‌ای با نیاکان‌مان، مخزن حافظه جمعی‌مان و نمادهای هویت ما هستند. بازگرداندن آن‌ها فقط اصلاح یک اشتباه تاریخی نیست؛ این اقدام به معنای بازگرداندن عزت ماست. به معنای تأیید حق ما بر تاریخ، فرهنگ و هویت خودمان است.

این بازگشت نشان می‌دهد که میراث فرهنگی ما کالایی برای خرید و فروش یا غنیمتی برای نمایش نیست؛ بلکه بخشی جدایی‌ناپذیر از وجود ماست. ما از متولیان موزه رودز و جامعه بین‌المللی می‌خواهیم تا ضرورت اخلاقی استرداد میراث فرهنگی را به رسمیت بشناسند. از آن‌ها می‌خواهیم تا بی‌عدالتی‌های تاریخی علیه مردم ما را پذیرفته و برای جبران آن، گام‌های عملی بردارند. بازگشت پرنده زیمبابوه تنها پیروزی‌ای برای این کشور نیست، بلکه پیروزی‌ای برای سراسر آفریقا خواهد بود. این بازگشت، پیام قدرتمندی خواهد داشت: دوران غارت استعماری به پایان رسیده، و اکنون زمان بازگرداندن فرهنگی فرا رسیده است. ما می‌خواهیم پرنده‌مان بازگردد؛ نمادی از التیام اشتباهات گذشته و بستن پرونده‌ای که سال‌هاست باز مانده. ما آن را بازمی‌خواهیم، چراکه به این آگاهی رسیده‌ایم که باید خود را در اولویت قرار دهیم.

https://www.herald.co.zw/chirping-in-colonial-wilderness-we-want-our-bird-back/